Darovitost u strukovnom obrazovanju iznimno je zanimljivo i dinamičnopodručje obrazovanja. Strukovno obrazovanje, za razliku od gimnazijskog, uvelike graniči s neakademskim domenama što u pravilu značajno utječe na razvoj kompetencija i talenata kod učenika. Zahvaljujući većoj posvećenosti određenom području rada i učenja učenici relaivno rano počinju razvijati specifične talente. Kod darovitih učenika to se događa iznimno brzo i zahvaljujući tome imaju priliku ubrzano postizati visoke razine kompetentnosti.
Ekspertnost se smatra krajnjim dosegom strukovnog obrazovanja i svi napori strukovnih učitelja, nastavnika i mentora usmjereni su upravo ka tome. Biti ekspert podrazumijeva sposobnost integriranja znanja i vještina iz nekoliko domena pored one centralne koja predstavlja određenu struku ili profesiju. Ekspertnost e visoka razina kompetentnosti koja se po svojoj složenosti nalazi iznad razina profesionalnosti te specijaliziranosti. Daljnjim razvojem ekspertnosti dolazio do razina virtuoznosti i eminentosti.
No, zadrižmo se na razini ekspertnosti koja je, uvjetno rečeno, ostvariva u srednješkolskom obrazovanju. Danas dominantni modeli razvoja ekspertnosti sugeriraju utjecaj nekoliko preduvjeta kako bi se razvile visokorazvijene kompetencije: iznadprosječne sposobnosti, visok interes za određeno područje, prilike za učenje te, što se pokazalo najznačajnije – iskustvo. Čini se da su pojedinci koje smatramo ekspertima iskusili razne situacije i proveli veliku količinu vremena baveći se određenom domenom. U obrazovnom sustavu srednjih škola to bi značilo da učenik, osim redovne i praktične nastave, ima priliku sudjelovati u što većem broju aktivnosti vezanih uz struku i izvan učionice, izvan škole, kod kuće i dr.
Razvoj ekspertnosti kod darovitih učenika započinje usvajanjem osnovnih akademskih kompetencija u osnovnoj školi s intenzivnijim razvojem kristalizirane inteligencije. Fluidna inteligencija svoj maksimum postiže u periodu adolescencije i zato se period kasne adolescencije i rane odrasle dobi smatra kritičnim periodom za razvoj relativno trajnih kompetencija koje perzistiraju kroz cijelu karijeru. Istraživanja su pokazala da se ekspertna znanja ne gube s godinama, za razliku od nekih drugih aspekata inteligencije kao što su radno pamćenje, kognitivna brzina i dr.
U razvoju ekspertnosti u početku većina učenika teži k sličnoj ili jednakoj razini. S uvođenjem kompleksnijih znanja određeni broj učenika „ispadne” iz procesa jer nisu u mogućnosti razviti vještine koje bi im omogućile rješavanje kompleksnijih problema. Zbog toga primjerice individualne razlike u matematičkoj ekspertnosti u odrasloj dobi mogu biti ogromne.
Na koji način, prema tome, strukovna škola može doprinijeti razvoju talenata kod učenika koji pokazuju visoke potencijale? Prvenstveno pravovremenom identifikacijom ovakvih učenika te osiguravanjem prilika za stjecanje iskustava. To dakako nije jednostavno kao što zvuči na prvu, no pored standardnih pristupa obrazovanju darovitih (mentorstvo, obogaćivanje i akceleracija) iznimno su se pokazali produktivni pristupi koji uključuju kontakt i rad s eminentnim i uglednim pojedincima iz određene profesije, uključivanje u radne procese, prilike za eksperimentiranje i učenje na greškama, suradnja s različitim profesionalcima, natjecanja i dr.
Autor: Ivan Alagić, dipl.psih.